„Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek,
ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu.”
– Wojciech Oczko –
Ruch jest przejawem życia, towarzyszy człowiekowi od chwili urodzin. Jest czynnikiem
kształtującym organizm człowieka i jego funkcje.
Aktywność fizyczna jest szczególnie ważna u dzieci, które znajdują się w fazie
intensywnego wzrostu, wzmacniania i doskonalenia. Występujący u dzieci „głód ruchu” jest
wyrazem podświadomej chęci zaspakajania tej potrzeby zapewnienia niezbędnego czynnika
stymulującego rozwój. Dlatego aktywność powinna być rozwijana już od najmłodszych lat.
Ograniczenie aktywności ruchowej jest zdecydowanie niekorzystne, gdyż opóźnia rozwój
dziecka.
Aktywność ruchowa pełni cztery funkcje:
Funkcja stymulacyjna
- Poprzez ruch mięśnie wykonujące pracę zwiększają swój przekrój, objętość, siłę
i sprężystość. Równocześnie następuje wzmocnienie, pogrubienie i wzrost elastyczności
i wytrzymałości ścięgien oraz więzadeł. - Ruch sprzyja mineralizacji kości zwiększając ich masę (gęstość) i zarazem twardość
i sztywność. - Wysiłek fizyczny mobilizuje układ krążeniowo – naczyniowy. Występujące przy pracy
mięśni większe zapotrzebowanie na transportowane przez krew środki odżywcze i tlen
powoduje szybsze krążenie krwi i wzmożoną akcję serca, które wzmacnia się
i rozbudowuje. - Ruch uaktywnia układ oddechowy, gdyż płuca muszą wykonać zwiększoną pracę. Oddech
przy wysiłku staje się głębszy i szybszy. Dzięki temu wzrasta pojemność życiowa płuc,
a także ilość przyswajanego tlenu – więcej go dociera do rozwijających się narządów. - Aktywność fizyczna pobudza dojrzewanie układu nerwowego. Przyspiesza to rozwój
motoryczności. - Dzięki ruchowi dziecko poznaje otaczający je świat, wzbogaca swoje doświadczenia,
kształtuje pamięć i uwagę. Rozwija swoją samodzielność. Zabawy i ćwiczenia
w grupie uczą zachowań prospołecznych – dziecko podporządkowuje się obowiązującym
normom i zasadom.
Funkcja adaptacyjna
- Przystosowanie organizmu dziecka do zmieniających się warunków życia: klimatu,
temperatury, wilgotności, ciśnienia, warunków społecznych i materialnych, pracy, nauki,
trudności dnia codziennego. - Przez ruch i ćwiczenia fizyczne dziecko może hartować organizm, czyli zwiększyć granicę
tolerancji na bodźce czy czynniki ze strony środowiska: zimno, ciepło, wiatr, wilgotność
powietrza, warunki pracy i nauki, a także odporność na czynniki psychiczne (stres)
i społeczne.
Funkcja kompensacyjna (wyrównawcza)
Ruch, jako czynnik korzystny, prozdrowotny ma zrównoważyć bilans bodźców
działających na młody organizm. Ma wyrównać niekorzystne działanie takich bodźców,
jak np.: telewizja, komputer. Wpływając na ożywienie organizmu aktywność fizyczna ma
przywrócić niezbędną dla prawidłowego rozwoju organizmu dziecka równowagę
czynników korzystnych i szkodliwych.
Funkcja korekcyjna
- Działania korekcyjne stosuje się najczęściej u dzieci z wadami postawy, ale można je
wykorzystywać u dzieci z otyłością, astmą czy niektórymi zaburzeniami układu krążenia.
Funkcja korekcyjna jest wiec funkcją terapeutyczną i leczniczą. - Należy pamiętać, że aktywność ruchowa to ważny element:
- prawidłowego rozwoju organizmu, jego układów i narządów;
- rozwijania funkcji i wydolności organizmu;
- tworzenia poprawnej postawy i budowy ciała;
- przystosowanie do życia w otaczającym środowisku przyrodniczym i społecznym;
- zapobieganie chorobom;
- rozwoju psychicznego i społecznego;
- terapii wielu zaburzeń i chorób.
Piramida aktywności fizycznej dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Piramida zdrowego żywienia jest dość dobrze znana dzieciom, młodzieży i dorosłym.
Podstawę piramidy zdrowego żywienia stanowią produkty zbożowe, a w następnej kolejności
warzywa i owoce oraz nabiał, które należy uzupełnić o potrawy mięsne i rybne oraz
odpowiednią ilość wody. Jednocześnie zaleca się ograniczenie spożycia tłuszczów,
słodzonych napojów i soli.
Na wzór piramidy zdrowego żywienia specjaliści opracowali piramidę aktywności fizycznej
dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, składającą się z czterech „pięter”.
Najniższe z nich (a jednocześnie podstawowe) dotyczy najprostszych form ruchu, związanych
z codziennymi czynnościami, takimi jak wchodzenie po schodach, pokonywanie pieszo trasy
do szkoły lub przedszkola, korzystanie z placu zabaw czy spacery z psem. Dobrze byłoby,
aby ograniczenie używania windy, schodów ruchomych, samochodu czy środków
komunikacji miejskiej stało się naszym prozdrowotnym nawykiem, aby – mówiąc językiem
obiegowym- „weszło w krew” zarówno dzieciom, jak i dorosłym.
Na drugim piętrze piramidy znajdują się powszechnie znane postacie aktywności fizycznej,
na przykład jazda na rowerze lub zabawy z piłką, z których dzieci powinny korzystać
przynajmniej, co drugi dzień. Ich celem jest podniesienie tętna w czasie wysiłku. Ten rodzaj
aktywności powinien trwać jednorazowo minimum 20 minut.
Trzecie piętro piramidy mogą zajmować takie formy ruchu, jak pływanie oraz lubiane
przez dziewczęta ćwiczenia o charakterze rytmiczno-tanecznym lub preferowane przed
chłopców sporty walki. Zazwyczaj są to zajęcia zorganizowane, prowadzone przez
specjalistów. Zaleca się korzystanie z nich co najmniej 2-3 razy w tygodniu. Do aktywności
fizycznej z trzeciego piętra piramidy warto wybrać dla dziecka jego ulubioną formę ruchu.
Celem stosowania tych ćwiczeń jest przede wszystkim rozwinięcie siły i wytrzymałości oraz
zadbanie o elastyczność mięśni.
Na „wierzchołku” piramidy umieszczono bierne formy wypoczynku. Niektóre z nich są
zalecane i potrzebne do właściwego funkcjonowania. Na przykład nasz organizm potrzebuje
stosownej ilości snu, a po ćwiczeniach ruchowych odpowiedniej ilości wypoczynku. Jeśli
jednak w ciągu dnia dziecko zbyt dużo czasu spędza przy komputerze i przed ekranem
telewizora, nie ma to nic wspólnego z dbałością o jego zdrowie. Oczywiście trudno wyobrazić
sobie współczesne życie bez możliwości dostępu do komputera, Internetu lub telewizji. Rolą
rodziców jest kontrolowanie czasu spędzanego przez dziecko w ten sposób oraz ustalenie
i konsekwentne respektowanie rozsądnych ograniczeń czasowych.
Biorąc pod uwagę, że dziecko w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym wymaga jeszcze
opieki rodziców (np. podczas zabawy na placu zabaw), warto poświęcić spędzony razem czas
na wspólną aktywność fizyczną (szczególnie na powietrzu). Z pewnością przyniesie to
korzyści zdrowotne obu pokoleniom oraz wpłynie na umocnienie rodzinnej więzi
emocjonalnej.
Ruch sprzyja rozwojowi umysłowemu oraz kształtowaniu woli i charakteru.
Ruch trenuje nie tylko mięśnie, lecz również umysł i psychikę. Dostarcza doświadczeń
przestrzeni, czasu, schematu własnego ciała, koordynacji wzrokowo-ruchowej, wyostrza
zmysł wzroku i słuchu. Dzieci w ruchu poznają nowe przestrzenie i jej granice, nie tylko
w rozumieniu otoczenia fizycznego, lecz także społecznego.
Zespołowe gry i zabawy ruchowe uczą umiejętności społecznych: współdziałania w grupie,
zdrowego współzawodnictwa, umiejętności radzenia sobie z sukcesem i porażką,
rozwiązywania konfliktów, dokonywania wyboru i krytycznego patrzenia na siebie,
podporządkowania celów jednostki – celom grupy.
Ruch w sferze społeczno- wychowawczej kształtuje życzliwy stosunek do ludzi, przyczynia
się do wzrostu zainteresowań oraz uczy konsekwencji w osiąganiu celów.
Argumenty przekonujące, że warto ćwiczyć, że warto być aktywnym fizycznie.
Ruch sprawia, że dzieci mogą:
rozładować nadmierną energię;
- dotlenić się – mózg stanowi tylko 2 % wagi ciała człowieka, ale potrzebuje ok. 25 % tlenu.
- Świeże powietrze poprawia znacznie koncentrację uwagi:
- trenować zmysł równowagi – dzięki huśtaniu się, balansowaniu na murkach, chodzeniu po
leżącej na ziemi linie, jeździe na rolkach, deskorolce, rowerze dzieci ćwiczą równowagę; - ruch jest lekiem na bezsenność – umiarkowane ćwiczenia mogą zlikwidować kłopoty ze
snem. To dobry lek na bezsenność i nocne niepokoje. Poprawa snu jest efektem
psychicznego i fizjologicznego odprężenia po wysiłku. Dzieci nadpobudliwe, wrażliwe oraz
nocne marki będą łatwiej zasypiały i spokojniej spały, jeżeli w ciągu dnia dostarczymy im
okazji do intensywnego ruchu. - polepsza nastrój – ćwiczenia fizyczne poprawiają stan u kładu nerwowego i wpływają na
układ hormonalny. Dlatego ruch polepsza nastrój i przepędza ponure myśli, pomaga
uspokoić emocje, rozładowuje napięcie i stres, ułatwia relaks. Podczas wysiłku fizycznego
w mózgu powstają endorfiny zwane hormonami szczęścia. - rozwijać samodzielność, równowagę emocjonalną, hart psychiczny, odporność na stres,
umiejętność psychicznej adaptacji do zmieniających się warunków, poczucie
odpowiedzialności, zdyscyplinowanie i wytrwałość w pokonywaniu trudności.
Ruch pozwala zapobiegać wielu chorobom (wady postawy, nerwice, otyłość, niewydolność
mięśniowa, cukrzyca itp.)
Aktywność fizyczna jest najlepszym antidotum na wiele dolegliwości związanych
z cywilizacją. Wygodny tryb życia w komforcie cywilizacyjnym, stronienie od rekreacji
ruchowej i sportu są najważniejszymi przyczynami nieprawidłowości rozwojowych, wad
postawy, nerwic, otyłości, niewydolności mięśniowej, zaparć, cukrzycy, choroby
nadciśnieniowej i wielu innych tzw. „chorób cywilizacyjnych”.
Ortopedzi ostrzegają, że wśród najmłodszych coraz częściej występują wady postawy:
skrzywienie kręgosłupa, koślawe kolana i płaskostopie. Dzieci potrzebują więcej ruchu. Jest
on naturalną potrzebą człowieka, która została stłumiona przez złe nawyki cywilizacyjne.
Dzieci coraz więcej czasu spędzają przed telewizorem czy komputerem. Każde dziecko musi
mieć czas i okazję by biegać, skakać, grać w piłkę, wędrować po lesie, pływać, wspinać się.
W jaki sposób możemy pomóc dzieciom, które unikają aktywności ruchowej?
- Przede wszystkim należy stwarzać okazje do ruchu i razem z dzieckiem bawić się.
- Trzeba szukać takich form aktywności, które sprawiają dziecku zadowolenie i radość.
- Podczas wspólnych zabaw należy dzieci motywować, zachęcać poprzez przekonywanie
i chwalenie za najdrobniejszy sukces. - Nigdy nie wolno zmuszać dziecka do aktywności fizycznej, natomiast warto znaleźć wśród
rówieśników dziecko z takimi samymi możliwościami ruchowymi i w trakcie wspólnych
zabaw (ćwiczeń) chwalić za podejmowane próby. Dzięki temu wzrośnie samoocena dziecka a
z czasem i satysfakcja z pokonywania własnej słabości.
Współpraca przedszkola ze środowiskiem rodzinnym, w zakresie rozwoju sprawności
fizycznej dziecka w wieku przedszkolnym.
Poziom sprawność fizycznej zależy od wielu czynników. W dużym stopniu od wieku, płci,
stanu psychofizycznego, samopoczucia, pory roku, sprawności aparatu ruchowego, uzdolnień
ruchowych, umiejętności i nawyków ruchowych osoby. W kształtowaniu i promowaniu
rozwoju sprawności ruchowej dziecka istotną rolę pełnią wzorce społeczne środowiska
rodzinnego, rówieśniczego, przedszkolnego, w dalszym czasie szkolnego oraz odpowiednia
atmosfera i postawa akceptująca rodziców i wychowawców. Środowisko, w którym
funkcjonuje dziecko powinno stwarzać warunki do rozwijania jego sprawności fizycznej oraz
motywować do podejmowania różnorodnych aktywności ruchowych.
Współdziałanie sprowadzać powinno się do wzajemnego respektowania przez rodziców
i nauczycieli działań mających w konsekwencji przekazać dziecku odpowiednią wiedzę oraz
kształtować przyzwyczajenia i nawyki prozdrowotne. Dziecko, mając poczucie
bezpieczeństwa w przedszkolu oraz w rodzinie, z ochotą włączy się w proces edukacji, gdy
będzie to kolejną interesującą w treści i w działaniu zabawą.
Wskazówki dla rodziców:
- bądź dla dziecka przykładem – sam/sama podejmuj aktywność fizyczną;
- planuj i organizuj aktywność ruchową wspólnie z dzieckiem;
- stwórz dziecku warunki do podejmowania aktywności fizycznej;
- pozwól dziecku na samodzielny wybór rodzaju aktywności;
- rozmawiaj, dowiedz się dlaczego dziecko lubi bądź nie lubi uprawiać sportu;
- chwal za podejmowanie aktywności ruchowej;
- doceniaj wysiłek dziecka, motywuj go do podejmowania dalszych aktywności ruchowych.
Aktywność fizyczna ma bardzo pozytywny i duży wpływ na zdrowy i prawidłowy rozwój
każdego człowieka. Zwłaszcza dzieci, których potrzeby ruchowe są wielkie (średnio 5 godzin
dziennie), powinny wykorzystywać każdą okazję na uprawianie aktywności ruchowej jak
i aktywny odpoczynek.
Ważne jest by przede wszystkim dorośli dawali dzieciom dobry przykład dbania o swoje
ciało i zdrowie oraz sprawność fizyczną i psychiczną. Uczmy je prawidłowych nawyków
i wzorców ruchowych. Pomóżmy im poznawać możliwości ludzkiego ciała i odkrywać
tajemnice skryte w ich małych organizmach.
Literatura:
- Białas L., ”Ruch bramą do nauki”, Bliżej Przedszkola, 2009, nr 5.
- Fall – Ławryniuk M., „Ciało i umysł lubią ruch”, Bliżej Przedszkola, 2009, nr 6.
- Gniewkowski W., Wlaźnik K., „Wychowanie fizyczne”, WSiP, Warszawa 1990.
- Nadachewicz K., „Rola nauczyciela w rozwoju ruchowym dziecka”, Wychowanie
w przedszkolu, 2009, nr 10.
- Owczarek S., „Gimnastyka Przedszkolaka”, WSiP, Warszawa 2001.
- Pasternak A., „Fit, czyli w dobrej formie. Kultura fizyczna przedszkolaka”, Bliżej Przedszkola,
2010, nr 12.
- Wlaźnik K., „Wychowanie fizyczne w przedszkolu”, Przewodnik dla nauczyciela.