Marta Kromka, Katarzyna Ptaśnik-Cholewa
Uniwersytet Jagielloński
Rola rodziców w rozbudzaniu postaw czytelniczych dziecka w kontekście
czasu wolnego; Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 1, 2015
Wpływ literatury dziecięcej na rozwój młodszych czytelników
Literatura dziecięca już od czasów starożytnych związana jest z kulturą a zadaniem książek dla najmłodszych jest nie tylko wychowywanie, ale także ukazywanie wartości moralnych. Dziecięca literatura to nie tylko baśnie czy bajki, ale także utwory narracyjne, wiersze liryczne czy opowiadania. Bajki i baśnie, jak wiadomo, tak chętnie przyjmowane przez dzieci, czy to przez słuchanie czytających dorosłych, czy też poprzez samodzielne próby interakcji z tekstem pisanym, są niezwykle ważne dla rozwoju młodych słuchaczy/czytelników. Utwory te bowiem mają wielkie znaczenia dla kształtowania dziecięcej wyobraźni i emocji, jak i poznawania i dostrzegania ludzkich charakterów czy społecznych zachowań. Literatura dziecięca zachęca młodego czytelnika do pokonywania swoich słabości, dostarcza wzorców godnych naśladowania, a także uczy postępowania w życiu codziennym. „Dobra literatura uczy nie tylko mądrości życiowej, ale też wzbogaca kulturę duchową i kształci poprawną polszczyznę ogólną. (…) Dobra literatura pod względem treści i bogata w środki artystyczne rozwija zasób pojęciowy i słownikowy oraz system gramatyczny małych czytelników, którzy potrafią również tworzyć samodzielne opowiadania związane z treściami poznawanych utworów, z utrwaleniem właściwych form gramatycznych”. Odpowiednio dobrana lektura pozwala na wszechstronny rozwój najmłodszych czytelników. Właściwa książka „oferuje dziecku przeżycie, jako podstawowy warunek przyjęcia wartości, stymuluje opanowanie kolejnych stadiów umiejętności czytania, uczy rozumienia tekstu i sztuki jego interpretacji. Obraz (ilustracja)wpływa na podwyższenie efektów uczenia się. Książka ma być dla dziecka radością, przyjemnością, aby kreowała prawdziwego czytelnika”.
Nie jest tajemnicą, że przez małe dzieci książka traktowana jest jako zabawka, przedmiot, który niekoniecznie służy do studiowania, czytania, poznawania jej treści. Dzieci, zwłaszcza te najmłodsze, postrzegają książkę, jako coś, czym można się pobawić, co można pokreślić, ewentualnie jako coś, na co miło się patrzy ze względu na interesujące dziecko ilustracje, obecne w większości egzemplarzy książek dla dzieci. „Stosunek dziecka do książki zmienia się z upływem czasu. Dziecko w wieku 5–6 lat jest w stanie opanować zasady korzystania z książki, czasopisma, podejmuje także pierwsze próby czytelnicze. Nadal istotną rolę pełni ilustracja, która w dyskretny sposób podpowiada treści bajki, wiersza, opowiadania, legendy itp. Dzięki bogatej wyobraźni i nieco większemu zasobowi słownictwa, przedszkolak potrafi w ciekawy sposób opowiedzieć treść usłyszanego (przeczytanego) utworu”82. Dziecko w wielu przedszkolnym jest bardzo chłonne, ciekawe świata, dlatego też rodzice czy opiekunowie mogą ukształtować w dzieciach nawyki zarówno sięgania po lekturę, jak i nauczyć młodych czytelników właściwego korzystania z książek83. Podczas wyboru książek dla najmłodszych dorośli muszą kierować się nie tylko potrzebami czy zainteresowaniami dzieci, ale także ich możliwościami intelektualnymi czy rozwojem emocjonalnym. Do ukończenia siódmego roku życia dzieci poznają świat książek głównie za pośrednictwem osób dorosłych. „…) rola pośrednika jest tak ważna w edukacji literackiej dziecka, tworzy on bowiem pierwszy wzorzec nawyków związanych z lekturą. Toteż każdy człowiek dorosły wchodzący w tę rolę powinien wiedzieć jak czytać i jak kierować samodzielną lekturą dziecka, aby w sposób prawidłowy dotarła ona do świadomości dziecka”84, Jak zauważa Gertruda Skotnicka85, literatura dziecięca jest niezwykle istotna dla rozwoju dziecka. Poza funkcją poznawczą, czy kształcącą, pełni również funkcje ideowo-wychowawczą, ludyczną, a także terapeutyczną i kompensacyjną. Książka w pracy dydaktyczno-wychowawczej pełni szereg zadań, przy czym najczęściej podkreśla się jej wpływ na rozbudzenie aktywności dzieci (zachęca do różnych form działania), pomoc w utrwaleniu wiadomości i kształtowaniu właściwych postaw dzieci wobec ludzi oraz otaczającej rzeczywistości, rozwój uczucia przywiązania do ojczyzny i ukazanie jej piękna, rozwój mowy i myślenia. Wszystkie te funkcje są istotne w przygotowaniu dzieci do szkoły i samodzielnego życia86. Książka wprowadza dziecko w świat fantazji – głównie świat bajek i baśni ukazujących rzeczywistość jako mało skomplikowaną. „Poziom recepcji bajek i baśni na tym etapie rozwoju zależy od poziomu kultury żywego słowa, który reprezentuje czytający dorosły. Wychowawcze i poznawcze funkcje książki w tym okresie realizujemy, wykorzystując naturalne w zachowaniu dziecka tendencje – antropomorfizm i personifikację. Składają się one na zespół warunków zwanych gotowością do uruchomienia procesu modelowania. We wczesnym etapie rozwoju dziecka podstawowym środkiem zdobywania wiedzy o otaczającym świecie wartości społeczno – moralnych i estetycznych są: naśladownictwo i identyfikacja. Bohater bajki pełni obok istotnych funkcji literackich także psychologiczną rolę modela, który określa charakter reakcji dziecka na jego zachowanie. Podsumowując można powiedzieć, że bajka stanowi dla dziecka klucz do rozumienia skomplikowanej rzeczywistości”87.
Zakończenie
Wydawać by się mogło, iż zagadnienie czasu wolnego dzieci, zwłaszcza tych najmłodszych, to temat błahy i mało istotny. Wielu rodziców może sądzić, iż wystarczy dać dziecku zabawkę czy włączyć bajkę w telewizji, od tak, żeby zająć czymś jego czas. W końcu, zdaniem niektórych rodziców, dziecko w wieku przedszkolnym jest za małe na elementy edukacji, a czas na to przyjdzie dopiero w przedszkolu i szkole. Nie zdają sobie oni sprawy, iż niemal każde ich działanie nosi znamiona edukowania. Z tego też względu zagadnienia czasu wolnego i możliwości rozwoju jakie może ze sobą nieść, a w tym kontekście przede wszystkim rozwoju gotowości do podjęcia nauki czytania wśród najmłodszych wydały się tak interesujące. Kwestia czasu wolnego dzieci, tego, jak go spędzają i czego mogą się
wtedy nauczyć, leży w rękach rodziców. Pamiętać należy, że to właśnie rodzice aranżują dziecięce zabawy, angażują dzieci w różnego rodzaju aktywności, stając się niejako animatorami czasu wolnego dzieci. W kwestii problematyki czytelnictwa, to właśnie rodzice są pośrednikami pomiędzy książką a dzieckiem i to głównie dzięki ich odpowiedniemu postępowaniu dziecko ma szansę zainteresować się czytaniem, polubić czytanie i stać się kompetentnym czytelnikiem. Wielu rodziców może nie mieć świadomości jak chłonny jest umysł i jak wielkie jest zaciekawienie dziecka otaczającym je światem, bagatelizując tym samym potrzebę wspierania jego wszechstronnego rozwoju i edukacji.
Jak olbrzymią rolę w życiu człowieka odgrywa umiejętność czytania i zainteresowanie wartościową literaturą, wie praktycznie każdy, jednak nie każdy zdaje sobie sprawę, jak wielką rolę książki mogą odegrać w życiu najmłodszych. To właśnie w wieku przedszkolnym dzieci wykazują ogromną chęć poznawania świata, są chętne do nauki, a także ciekawe nowych zabaw. I w tę właśnie ciekawość idealnie wpisuje się zapoznanie najmłodszych z dziecięcą literaturą. Książki nie tylko pomagają dzieciom w rozwijaniu wyobraźni i emocji, ale również uczą społecznych zachowań, czy dostrzegania ludzkich charakterów. Ponadto wzbogacają zasób słownictwa dzieci, jak i rozwijają system gramatyczny maluchów. W czasie wolnym dziecko powinno się nie tylko relaksować. Ważne jest, aby zabawa, która tak absorbuje najmłodszych, dawała coś więcej, wnosiła do życia maluchów pewne wartości. Dlatego też bardzo istotnym wydaje się być rozpatrzenie czytania, kontaktu najmłodszych z książką w kontekście zabawy. Nauka czytania bądź czas spędzony na poznawaniu książek, nie powinien być dla dziecka przykrym obowiązkiem, lecz czasem, który sprawi mu przyjemność, tymi kilkoma chwilami w ciągu dnia, podczas których dziecko będzie mogło przeniknąć do świata fantazji i bajek, które nie tylko są interesujące, ale także mogą nauczyć je wielu zasad postępowania. Należy przyznać, że literatura dziecięca nie często jest doceniania przez rodziców. Wielka szkoda, gdyż książki dla dzieci mogą stać się idealnym połączeniem przyjemnego z pożytecznym. Dziecięca literatura w oryginalny sposób urozmaici czas wolny dziecka, a w niejednym przypadku także czas wolny rodzica. Wspólne czytanie książek to nie tylko szansa na spędzenie razem czasu, czy przygotowanie do dobrego startu w edukację. To także wspomnienia fantastycznie spędzonych chwil, które zapadają najmłodszym na bardzo długo, nieraz towarzysząc im w życiu dorosłym.